سلسله نشست‌های علوم انسانی اسلامی در هفته دوم خود، میزبان حجت‌الاسلام والمسلمین محمد عابدی سرآسیا با موضوع امکان یا امتناع؛ ایجاد «اصول فقه هرمنوتیک محور» بود.

به گزارش واحد روابط عمومی مجتمع حضرت مهدی(عج)، این نشست علمی که با حضور جمعی از طلاب مدرسه علمیه حضرت مهدی(عج)،  شامگاه پنجشنبه 22 آبان‌ماه 1404 برگزار شد، حجت‌الاسلام عابدی سرآسیا به تشریح ابعاد نظری و عملی تشکیل نظام اصولی مبتنی بر هرمنوتیک پرداخت.

موضوع و تعریف علم هرمنوتیک

عضو هیئت علمی گروه فقه و مبانی حقوق دانشگاه فردوسی، «فهم» را موضوع علم هرمنوتیک دانست و تعریف کرد: «علمی که نظریه فهم را مطالعه و ماهیت، اهداف، امکان، موانع و ضوابط فهم را در ارتباط با تفسیر نشانه‌ها بررسی می‌کند.» به گفته ایشان، نشانه در این علم اعم از نوشتار، گفتار، موسیقی، رؤیا و هر امر معنادار انسانی است.

نسبت هرمنوتیک و اصول فقه

حجت‌الاسلام عابدی با اشاره به دیدگاه‌هایی مانند نظر مجتهد شبستری که معتقد است اصول فقه در مباحث الفاظ از دستگاه معناشناسی جدید غفلت کرده است، توضیح داد: «هرمنوتیک و اصول فقه در اهداف، اشتراکات فراوان دارند اما مسیر بحث آن‌ها از یکدیگر فاصله گرفته است. این دو علم می‌توانند مبانی و پیش‌فرض‌های یکدیگر را منقح کنند و تعامل میان آن‌ها نه فقط ممکن، بلکه ضروری است و موجب تحولات جدی در اصول فقه خواهد شد.»

در ادامه، این استاد حوزه و دانشگاه به معرفی منابع پیشنهادی برای مطالعه از جمله آثار احمد واعظی، پالمر، اریک هرش و نیز کتاب «هرمنوتیک و اصول فقه» پرداخت.

بررسی پیش‌فرض‌های اصول فقه

حجت‌الاسلام عابدی در بخش دیگری از نشست، سه پیش‌فرض رایج در اصول فقه را برشمرد:

1. قصدگرایی

2. وحدت معنای فهم در متون دینی

3. عادی بودن زبان متن دینی (در برابر ادبی بودن)

به گفته وی، هرگونه تغییر در این پیش‌فرض‌ها می‌تواند موجب تحول بنیادین در روش‌های تفسیر و استنباط شود.

تحلیل قصدگرایی و اقسام قصد

این عضو هیئت علمی انشگاه فردوسی با بیان اینکه اصولیان تقریباً به‌طور کامل قصدگرا هستند، اما نوع آن را بحث نکرده‌اند، افزود: قصد چند لایه دارد: قصد معنایی، قصد مقوله‌ای و قصد انگیزشی؛ و نیز می‌توان آن را به قصد روان‌شناختی، زبان‌شناختی، استعمالی، جدّی، واقعی یا ظاهری تقسیم کرد. غفلت از تفکیک این اقسام، منشأ خطاهای متعدد تفسیری است.

وی سپس سه هدف تفسیری را که در آثار اندیشمندان اسلامی قابل شناسایی است، توضیح داد:

الف) کشف مقصود صاحب متن

ب) کشف مدلول کلام

ج) کشف مدلول مقصود مؤلف (نظر رایج اصولیان)

این استاد حوزه و دانشگاه همچنین اهداف تکمیلی فهم را برشمرد؛ از جمله شناخت مؤلف، شناخت فرهنگ زمانه، بازسازی تاریخی متن، فهم عصری، اسطوره‌زدایی، ارزش‌افزایی معنایی و… و افزود: هرمنوتیک می‌پرسد چرا باید تنها قصد مؤلف را معتبر دانست؟ و آیا نمی‌توان اهداف دیگری را نیز در کنار آن پذیرفت؟

بحث تکثر معنا در متون دینی

عابدی در ادامه به پیش‌فرض دوم یعنی وحدت معنا پرداخت و گفت: اگر مبانی‌ای مانند رمزی بودن کلام، لزوم فهم عصری، تعدد مراد مؤلف، عمق معنایی یا وسعت معنایی پذیرفته شود، تکثر عرضی معنا در متون دینی امری قابل دفاع خواهد بود.

در بخش پایانی نشست، با توجه به ماهیت پژوهشی این برنامه، بخش پرسش و پاسخ با مشارکت فعال استاد محترم و طلاب برگزار شد.